Заң шығарушылар (саясаткерлер): 3-жағдай. Елдегі, белгілі бір аймақтағы немесе нарықтағы мемлекеттік сатып алудың тиімділігіне талдау жүргізу
Тапсырманы нақты орындамас бұрын, зерттеуге болатын ықтимал қызықты тақырыптардың тізімін құрастырайық:
- экономиканың мемлекеттік сатып алу жүйесіне тәуелділігі;
- мемлекеттік сатып алу жүйесіндегі бәсекелестік деңгейі;
- мемлекеттік сатып алу процестерінің ұзақтығы.
Егжей-тегжейлі талдау үшін біз бүкіл ел бойынша, белгілі бір аймақ пен сала бойынша үлгі құра білуіміз керек.
Бастау үшін талдау үшін пайдалануға болатын сатып алу процесінің негізгі көрсеткіштерін беретін «Шолу» парағын қарастырған жөн.
Мемлекеттік сатып алу – бүкіл экономиканың элементі. Заң шығарушыларды мемлекеттік сатып алу жүйесінің экономиканың дамуына қаншалықты үлес қосып жатқаны қызықтыруы мүмкін.
Егер жалпы ішкі өнім немесе ішкі аймақтық өнім туралы ақпарат бар болса, мемлекеттің немесе белгілі бір аймақтың экономикасындағы мемлекеттік сатып алулар нарығының көлемінің үлесін анықтауға болады.
«Сатып алушы ұйымдардың саны» және «жеткізушілер саны» көрсеткіштерін бизнес-тізілім деректерімен салыстыратын болсақ, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың мемлекеттік сатып алуға қатысуын анықтауға болады.
Бұл ретте жеткізушілер сатып алуға қатысқан компаниялар болып табылады, яғни. олар құндылық жасап, табыс әкелу міндетті емес, бірақ жай ғана қатысқан компанияларды қысқарту қажет болса, жеңімпаздарды немесе кез келген келісім-шарттары бар компанияларды таңдау үшін сүзгілерді басқаруға болады.
Алдыңғы жағдайлардың бірінде біз бір көзден сатып алуды азайтуға бағытталған заңнамадағы өзгерістердің әсерін талдап, «Бәсекесіз әдіспен сатып алу» жұмыс парағының жұмысын зерттедік.
Ағымдағы іс аясында мен бәсекелестік деңгейін және бәсекелес сатып алу нарығын зерттеуді ұсынамын. Ол үшін талдаушы топтағы «Бәсекелестік» парағының мазмұнымен танысайық:
- Бәсекелестік деңгейін көрсететін алдын ала анықталған көрсеткіштердің есептеулері парақтың жоғарғы жағында берілген. Мысалы, жалпы республика бойынша сатып алулардың жартысынан көбі бәсекелестік әдіспен жүзеге асырылатынын, бұл әрбір тұтынушы үшін орташа көрсеткіш екенін түсінуге болады.
- «Рейтингтер» диаграммасы ашылмалы тізімнен таңдалған өлшемдер бойынша деректерді дәрежелеуге мүмкіндік береді. Сатып алудың қай әдісі жеткізушілерді көбірек қызықтыратынын көрейік. «Сатып алу әдісі» өлшемін таңдап, параметрлерді орнатыңыз.
- «Нарықтың шоғырлануы» диаграммасы әртүрлі нарықтарға жеткізушілердің қатысу үлесін анықтауға мүмкіндік береді. Жоғарғы жағында саланың бөлінуі көрсетіледі, ал төменгі жағында жетекші жеткізушілердің қатысу үлесі көрсетіледі. Қатысушыларды бөлу шеңберінде 20 ұсынылған, яғни 19 үздік жеткізушінің үлесі және 20-шы позиция қалған барлық қатысушылардың қатысу үлесін құрайды. Сұр үлес неғұрлым аз болса, 19 жетекші жеткізушілер арасында нарық шоғырлануы соғұрлым жоғары болады.
- Мысалы, «Ақпараттық-коммуникациялық қызметтер» саласы нарықтың басым бөлігін «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ бақылайды. Біз үлгіні сала бойынша бекітіп, ішкі секторларға үңіле аламыз. Көріп отырғанымыздай, «ҰАТ» АҚ екі кіші секторда белсенді түрде көрініс табуда: нарықтың жартысына жуығын алып жатқан «Байланыс қызметтері» және 15% үлесімен «Компьютерлік бағдарламалау қызметтері, кеңес беру және т.б.». Бұл ретте жеткізушілердің белгілі бір үстемдігі Заңмен реттелетін нарық бар екенін түсіну қажет. Мысалы, «Қазақтелеком» АҚ табиғи монополия субъектісі болып табылады, ал «ҰАТ» АҚ Үкімет қаулысымен электронды үкімет жүйесінің операторы ретінде құрылып, арнайы құқық субъектілерінің тізіліміне енгізілген. Егер мұндай компанияларсыз нарық құрылымын есептеу қажет болса, біз оларды іріктеуден алып тастай аламыз.
- Сатып алу рәсімдерінің тиімділігінің маңызды көрсеткіші оларды іске асыру ұзақтығы және кезеңдердің әрқайсысының мерзімі болып табылады. Процедуралар неғұрлым ұзаққа созылса, бизнес соғұрлым көп шығындарға ұшырайды. Сатып алу кезеңдері парағында кім сатып алып жатқанына, не сатып алынатынын және тауарлар немесе қызметтер қандай әдіспен сатып алынғанына байланысты тендерлік рәсімдердің кезеңдері қанша уақыт жұмсалатынын біле аласыз.
Осы істі зерттеу аясында біз талдаудың ықтимал қызықты бағыттарын қарастырдық, тақырыптық парақтармен жұмыс істеудің мазмұнымен және әдістерімен таныстық.
